100’den fazla ülke emtia bağımlısı

Evrim KÜÇÜK

Dünyada emtia fiyatları COVID-19 sonrası sağlanan büyük hükümet harcamaları, ekonomik canlanmanın talebi artırması ancak bir taraftan arz tarafında yaşanan sıkıntılar nedeniyle yüksek seviyelerde. Küresel emtia fiyatları son 1 yılda yüzde 56, yılbaşından bu yana yüzde 31.6 yükseldi. Fiyat artışları emtia ihracatçısı ülkelerin yüzünü güldürüyor ancak bir o kadar da bu ülkeleri fiyat şokları karşısında savunmasız bırakıyor. Yeni yayınlanan bir rapora göre, dünyada ekonomisi emtiaya bağımlı ülke sayısı 100’ü aştı. Bu ülkelerin ekonomilerini çeşitlendirmemesi halinde fiyatlardaki dalgalanmalarda ciddi hasar alabileceği uyarısı yapılıyor.

En büyük ihracat kalemi yakıt

Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) tarafından bu ay açıklanan bir rapora göre Dünya emtia ihracatının büyüklüğü 2018-2019’da 10 yıl öncesine oranla yüzde 19 artarak 4.38 trilyon dolara ulaştı. Dünya emtia ihracatının toplam mal ihracatı içindeki payı 10 yılda yüzde 26.8’den yüzde 28.3’e çıktı. Söz konusu dönem içinde en büyük ihracat kalemini yakıt oluşturdu. Yakıtın 2018-19’da toplam emtia ihracatı içindeki payı yüzde 54 olurken, 10 yıl içinde tarım ürünlerinin toplam ihracat içindeki payı yüzde 44, maden ürünlerinin ise yüzde 50’den fazla arttı. 2008- 2009’da 750.9 milyar dolar olan maden ihracatının değeri 10 yıl içinde 1.13 trilyon dolara yükseldi. 2008-2009’da 627.9 milyar dolar olan tarımsal emtia ihracat değeri de 901.8 milyar dolara ulaştı.

Yüzde 38’i tarım, yüzde 32’si madencilik ihracatına bağımlı

Raporda, birçok ülkenin emtia bağımlılığının arttığı ve emtia fiyatlarındaki şoklara karşı savunmasız hale geldiklerine dikkat çekiliyor. Toplam ihracatının yüzde 60’ından fazlasını emtialar oluşturan ülkeler emtia ihracatına bağımlı ülkeler olarak tanımlanırken, UNCTAD dünyada emtia bağımlılığının arttığını söylüyor. Raporda 2008-2009 döneminde 93 ülkenin ekonomisi emtia bağımlısı iken, bugün 101 ülkenin emtia ekonomisi haline geldiği belirtildi. 2018-2019 döneminde emtia bağımlısı olarak kabul edilen 101 ülkeden 38’i tarımsal ürün ihracatına, 32’si madencilik ihracatına ve 31’i yakıt ihracatına bağımlı durumda.

Gelişen ülkelerin yüzde 87’sinde geçim kaynağı emtia

● Emtia bağımlılığının esas olarak gelişmekte olan ülkeleri etkilemekte olduğu ifade edilen rapora göre, 2008-2009’da emtia bağımlısı olan çoğu ülke 2018- 2019’da da aynı kalırken, bu gruba yenileri de eklendi. Böylelikle gelişen ülkelerin yüzde 87’sinin 2018-2019’da emtia bağımlısı olarak kabul ediliyor.

● Raporda, Afrika ve Okyanusya’daki emtia ihracatına bağımlılığın özellikle dikkate değer olduğu ve her iki bölgedeki ülkelerin dörtte üçünden fazlasının toplam mal ihracat gelirlerinin yüzde 70’inden fazlasını emtia ihracatına dayandığı belirtildi.

● Bu oran Orta Afrika ve Batı Afrika’da yüzde 95’e kadar çıkıyor. Bu iki bölgede, Orta Afrika Cumhuriyeti hariç tüm ülkeler emtiaya bağımlısı olarak tanımlanıyor. Güney Amerika’da 12 ülkenin tamamı 2018-2019’da yüzde 60’ın üzerinde bir emtia bağımlılığı düzeyine sahipti ve bunların dörtte üçü için emtia ihracatının mal ihracatı içindeki payı yüzde 80’i aştı.

● Orta Asya, Asya kıtasında emtia bağımlılığının en yüksek düzeyde olduğu bölge oldu ve 2018-2019’da emtia ihracatının mal ihracatı içindeki ortalama payı yüzde 85’i aştı. Buradaki beş ülkenin tamamı emtia ihracatına bağımlı olarak kabul ediliyor.

● Afrika’da 45 ülke yani yüzde 83.3’ü emtia bağımlısı.

● Okyanusya’da 12 ülke yani yüzde 85.7 bağımlı.

● Amerika’da 15 ülke yani yüzde 43’lük kısım emtiaya dayalı ekonomi.

● Asya’da 24 ülke yani bölgenin yüzde 50’sinden fazlası emtia ekonomisi.

● Avrupa’da 5 ülkede emtianın payı yüksek. Bunların toplam içinde payı yüzde 12.

Türkiye’nin emtia ithalatı 64 milyar doları aştı

Türkiye’nin emtia ihracatı 2018-19 döneminde 34 .6 milyar dolara çıktı. Emtianın toplam mal ihracatı içindeki payı 2008- 09’daki yüzde 21’den yüzde 19.9’a indi. GSYH içindeki payı ise yüzde 3.5’ten yüzde 4.5’e çıktı. Türkiye’nin emtia ithalatının büyüklüğü ise aynı dönemi içinde 41.1 milyar dolardan 64.4 milyar dolara yükseldi. Toplam mal ithalatı içinde emtianın payı yüzde 24’ten yüzde 29.7’ye çıktı. Türkiye’nin gıda ithalat faturası 13.44 milyar dolar, yakıt faturası da 17.61 milyar doları buldu. Avrupa Birliği, Rusya ve ABD; Türkiye’nin en fazla emtia ithalatı yaptığı 3 ülke oldu. Emtia ihracatının en yoğun ülkeler ise AB, Irak ve Çin olarak belirtildi.